WÅ‚oszczyzna w Polsce

Marchew, pietruszkę, pory, selery, jak również buraki, kalafiory, sałatę i włoską kapustę jadano w Polsce już w XIV i XV wieku. Pojawiały się one stopniowo wraz z zakonnikami, kupcami i wracającymi z uniwersytetów studentami. Były też sprowadzane na dwór królewski. Jednak ich zasięg i popularność były niewielkie. Właściwie nie wychodziły poza kuchnie klasztorne i domy włoskich kupców, osiedlających się w Polsce. Czasem pojawiały się na stole królewskim. Nie wpływały zatem na zmianę jakościową polskiej sztuki kulinarnej. Dopiero przybycie w kwietniu 1518 roku poślubionej przez Zygmunta włoskiej księżniczki Bony Marii Sforzy d`Aragon zmieniło tę sytuację.

Bona była córką księżnej Izabeli z hiszpańskiego rodu Aragonów i księcia Mediolanu Giangaleazza Sforzy. Urodziła się w 1494 roku w zamku niedaleko Pawii, dzieciństwo i młodość spędziła w Mediolanie oraz Bari. Oprócz etykiety, tańca, gry na instrumentach i śpiewu, biegle znała łacinę i hiszpański, rozczytywała się w literaturze antycznej i pismach doktorów kościoła, poznała elementy arytmetyki, geometrii, geografii i nauk przyrodniczych, wprowadzona została także w zagadnienia prawa i kierowania państwem. Otrzymała więc wykształcenie nie tylko godne swego stanu, ale też predestynujące ją do roli władczyni. Gdy została drugą żoną polskiego króla Zygmunta I, światłego i mądrego władcy, mogła je wykorzystać. Wiedza królowej w połączeniu z energicznym temperamentem, odwagą działania, gospodarnością, oszczędnością i umiejętnym zarządzaniem zaowocowały nie tylko licznymi reformami gospodarczymi, ale też upowszechnieniem ogrodnictwa. Na terenach, którymi zarządzała lokowała nowe wsie, zakładała folwarki, warzywniki i winnice. W ogrodach warzywnych zalecała uprawianie właśnie tego, co kojarzy się nam z włoszczyzną i Włochami, jak również pomidorów.

Pomidor nie jest Europejczykiem, chociaż na dobre zadomowił się w naszej kuchni. Przywędrował z Ameryki wraz z Kolumbem i początkowo osiadł na południu Europy, aby stamtąd wraz z Boną przybyć do Polski.

Przybyszem z Ameryki PoÅ‚udniowej jest również ziemniak. W Polsce pojawiÅ‚ siÄ™ podobno po Odsieczy WiedeÅ„skiej, w 1683 roku. Królowa MarysieÅ„ka, żona Jana III Sobieskiego, z upodobaniem sadziÅ‚a ziemniaki na klombach, jako kwiatki – bo przyrzÄ…dzone przez kucharza nie znalazÅ‚y uznania. Walory kulinarne ziemniaka doceniÅ‚a we Francji pani Pompadour, a wielkim popularyzatorem jego upraw byÅ‚ Giovanni Giacomo Casanova. Podczas pobytu w Polsce, rozmawiajÄ…c ze StanisÅ‚awem Augustem być może próbowaÅ‚ zainteresować króla ziemniakami, a zwÅ‚aszcza ich Å‚atwÄ… uprawÄ…, co pomogÅ‚oby w likwidacji gÅ‚odu. NajoryginalniejszÄ… formÄ™ upowszechnienia tego smacznego i wielofunkcyjnego warzywa stosowaÅ‚ król Prus Fryderyk Wielki. PodróżujÄ…c po kraju pod koniec lat siedemdziesiÄ…tych XVIII wieku rozdawaÅ‚ je wÅ›ród poddanych, a bÄ™dÄ…c w Brzegu, podczas przemówienia rzucaÅ‚ ziemniakami w zebrany tÅ‚um z balkonu domu przy rynku.

Katarzyna Buczek jest doktorem nauk humanistycznych i adiunktem w Katedrze Historii OÅ›wiaty i Wychowanie na Wydziale Pedagogicznym UW. W badaniach zajmuje siÄ™ historiÄ… edukacji w XVIII – XX wieku, jak również obyczajowoÅ›ciÄ… i historiÄ… życia codziennego doby staropolskiej i oÅ›wiecenia. Od lat współpracuje z Zamkiem Królewskim w Warszawie, prowadzi comiesiÄ™czne Spotkania Literackie, zajÄ™cia dla przedszkolaków, a także lekcje muzealne. Kolekcjonuje XIX wieczne książki kucharskie i poradniki. Współpracuje z markÄ… Winiary.