Władza rodzicielska
Władzę rodzicielską można zdefiniować jako ogół uprawnień i obowiązków rodziców względem dzieci. Obejmuje ona przede wszystkim pieczę nad osobą dziecka i jego majątkiem, a także obowiązek i prawo wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, chyba że decyzją sądu zostanie ona któremuś z rodziców ograniczona lub zawieszona, bądź też zostanie jej pozbawiony. Sąd rodzinny może podjąć tego typu decyzję m.in. jeśli dobro dziecka jest zagrożone albo władza rodzicielska nie jest wykonywana z powodu jakiejś przeszkody.
W trakcie postępowania rozwodowego sąd decyduje, czy pozostawi pełnię władzy rodzicielskiej obojgu rodziców, czy też któremuś z nich ją ograniczy. Takie ograniczenie może mieć miejsce w przypadku zagrożenia dobra dziecka, ale w sprawach rozwodowych sąd może także powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając przy tym władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeśli przemawia za tym dobro dziecka. W praktyce przesłanką takiego rozstrzygnięcia będzie przede wszystkim sytuacja, gdy z powodu konfliktu pomiędzy rodzicami nie są oni w stanie wspólnie podejmować decyzji dotyczących dziecka.
Jakie są skutki ograniczenia władzy rodzicielskiej?
Wiele osób może zastanawiać się, czym w praktyce skutkuje ograniczenie władzy rodzicielskiej. Należy zacząć od tego, że przede wszystkim zależy to od zakresu ograniczenia. Najczęstszym przypadkiem w sprawach rozwodowych jest ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka. Czasami decyzje te zostają konkretnie wymienione w wyroku rozwodowym (np. ograniczenie władzy rodzicielskiej do współdecydowania o edukacji i leczeniu dziecka oraz o przeprowadzce dziecka poza granice kraju). Jeśli jednak sąd nie dokona takiego wyliczenia, to wówczas za każdym razem należy ustalać, czy mamy do czynienia z istotną sprawą dziecka.
Zazwyczaj do decyzji w istotnych sprawach dziecka zalicza się m.in. wybór szkoły, zgodę na operację, złożenie wniosku o paszport. Tak więc jeśli jednemu z rodziców władza rodzicielska została ograniczona do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka, to właśnie w tego typu kwestiach muszą podejmować decyzje wspólnie. Jeśli nie są w stanie dojść w tym zakresie do porozumienia, powinni zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie. Z powyższego można wywnioskować, że o bieżących sprawach dziecka – a więc wszystkich poza istotnymi – może w takim przypadku decydować samodzielnie rodzic mający pełnię władzy rodzicielskiej.
Ustalenia odnośnie władzy rodzicielskiej
Jeśli w trakcie postępowania rozwodowego rodzice przedstawią sądowi swoje porozumienie co do spraw dziecka, to zazwyczaj sąd je uwzględnia, ewentualnie dokonując pewnych modyfikacji. Co istotne, nawet jeśli stanowisko rodziców co do takich kwestii jest zgodne, to powinni oni na rozprawę przyprowadzić ze sobą świadka, który złoży przed zeznania co do sytuacji dzieci. Sądy stosują taką praktykę w celu uzyskania wiedzy na temat sytuacji dzieci od osoby trzeciej. Natomiast jeśli rodzice nie mają zgodnego stanowiska w tym zakresie, sądy zwracają się do biegłych psychologów i pedagogów, aby ocenili oni, jak powinna zostać w konkretnym przypadku uregulowana władza rodzicielska. Trzeba przy tym wskazać, że ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców jest stosunkowo częstym rozstrzygnięciem, gdyż ułatwia ono podejmowanie decyzji co do bieżących spraw dziecka.
Ustalenie miejsca zamieszkania dziecka
W toku postępowania rozwodowego sąd decyduje zwykle o tym, gdzie będzie miejsce zamieszkania dziecka. W przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, zasadą jest ustalenie takiego miejsca zamieszkania przy drugim rodzicu. Natomiast w razie pozostawienia obojgu pełnej władzy rodzicielskiej, sąd podejmuje decyzję w zależności od okoliczności sprawy, a jeśli rodzice mają w tym zakresie zgodne stanowisko, to zwykle je uwzględnia. Warto przy tym zwrócić uwagę na możliwość uregulowania tzw. pieczy naprzemiennej, co w ostatnich latach ma coraz częściej miejsce. Polega ona na tym, że dziecko naprzemiennie mieszka z każdym z rodziców, zmieniając miejsce pobytu po określonym czasie, na przykład po tygodniu czy dwóch. Dla wprowadzenia takiego rozwiązania niezbędna jest zgoda obojga rodziców oraz umiejętność porozumiewania się przez nich w sprawach dziecka, a przy tym musi za tym przemawiać dobro dziecka i jego gotowość.
Prawo do kontaktu z dzieckiem
Dla rodzica, z którym dziecko nie mieszka, bardzo istotną sprawą jest możliwość spotykania się z nim. W wyroku rozwodowym sąd co do zasady ma obowiązek rozstrzygnąć o kontaktach – odstępuje od tego jedynie wówczas, gdy strony zgodnie złożą wniosek o to, aby kontaktów nie regulować. Jeśli bowiem byli małżonkowie będą w stanie porozumiewać się co do spotkań z dzieckiem, to nie ma potrzeby ingerencji sądu w tym zakresie. Jeśli strony mają zgodne stanowisko co do kontaktów, to sąd powinien je uwzględnić. Natomiast w razie konfliktu na tym tle, sąd zwraca się zwykle o ocenę sytuacji do wspomnianych już biegłych.
Kontakty z dzieckiem po rozwodzie mogą zostać uregulowane bardzo rozmaicie, w zależności od konkretnej sytuacji rodzinnej. Inaczej wygląda to bowiem gdy mamy do czynienia z bardzo małymi dziećmi, a inaczej gdy chodzi np. o nastolatków. Znaczenie ma też m.in. odległość między miejscami zamieszkania rodziców, a także to, czy są oni skonfliktowani. Kontakty mogą zostać ustalone bez obecności drugiego rodzica albo w obecności jego, kuratora bądź innej osoby. Mogą to być spotkania połączone z noclegami albo tylko kilkugodzinne. Można przy tym odrębnie uregulować kontakty w czasie świąt, wakacji czy długich weekendów.