Zanieczyszczenie powietrza w Polsce – jak bardzo jest niebezpieczne?

W dalszym ciągu Polacy nie zdają sobie sprawy jak bardzo zanieczyszczenie powietrza jest niebezpieczne. Wiele, szczególnie starszych osób, uważa, że dym z jednego komina jeszcze nikogo nie zabił lub swój upór argumentują tym, że ogrzewają swoje domy w ten sposób „od zawsze”, a dopiero teraz zaczęło to być szkodliwe. W ten sposób rodzi się przekonanie wśród takich osób, że to kolejna zmowa, która chce ich okraść, „wciskając” niepotrzebny piec, którego koszty eksploatacji będą zdecydowanie wyższe niż dotychczas.

Rzeczywiście tak jest – żadne ogrzewanie nie będzie tańsze od najniższej jakości węgla czy śmieci. Jednak jakim kosztem? Zdrowiem i życiem nie tylko naszym, ale także naszych sąsiadów i rodziny, w tym dzieci.

Badania mówią same za siebie. Cały dzień oddychania zanieczyszczonym powietrzem jest dla naszych płuc jak wypalenie nawet kilkunastu papierosów. Nie ma znaczenia, że nie wychodziliśmy z domu. Smog nie czeka grzecznie za oknem – jest również wewnątrz mieszkania.

Według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia), zanieczyszczenia powietrza każdego roku doprowadzają do śmierci nawet trzech milionów osób na świecie, z czego nawet 50 tysięcy w samej Polsce. Oczywiście nie dzieje się to od razu. Smog działa powoli i pośrednio. Przyczynia się do powstawania nowotworów, zatorów, zwiększa ryzyko zawałów, a to tylko część chorób, które wywołuje.

Im dłużej i częściej jesteśmy narażeni na szkodliwe działanie zanieczyszczeń powietrza w Polsce tym większe prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór, niewydolność serca, wystąpienia astmy lub obniżenie zdolności zapamiętywania i koncentracji.

Czy naprawdę zmniejszenie kosztów ogrzewania o kilka złotych miesięcznie jest tego warte?

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce na tle Unii Europejskiej

Już od dłuższego czasu nasz kraj znajduje się w niechlubnej czołówce państw, w których zanieczyszczenie powietrza utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie. Najprawdopodobniej problem ten wyniknął ze zbyt małej świadomości, nie tylko mieszkańców, ale także osób rządzących. Bagatelizowanie go w nadziei, że sam zniknie, doprowadziło nas do tego momentu, kiedy oddychanie pełną piersią w wielu regionach Polski jest zwyczajnie niezdrowe, a nawet niebezpieczne. Na tym etapie zaprzestanie z dnia na dzień emitowania szkodliwych substancji do atmosfery jest wręcz niemożliwe, a przy tym bardzo kosztowne.

W przypadku energetyki i przemysłu, już dawno zostały wprowadzone stosowne wymogi w kwestii ograniczenia zanieczyszczania powietrza, które regulowane jest przez prawo unijne. Mało kto przypuszczał, że największy problem będą stanowić pojedyncze gospodarstwa domowe, które w połączeniu sił z bezwietrzną pogodą i niską temperaturą, będą w stanie wygenerować znaczną ilość szkodliwych substancji do atmosfery.

Jednak zanieczyszczenie powietrza w Polsce to nie tylko domowe kotłownie – to również transport i przestarzałe samochody. W dalszym ciągu brakuje jasnych przepisów, które skutecznie ograniczyłyby zakup tego typu aut zza granicy i nakładały stosowne kary na właścicieli. W niektórych miastach Polski władze wprowadziły zakaz wjeżdżania takich samochodów do centrum. Mimo wszystko takie działania nie rozwiążą problemu. Są jedynie próbą jego zamaskowania.

W naszym kraju zanieczyszczenie powietrza występuje w postaci wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych i pyłu zawieszonego PM 10 oraz PM 2,5. Składają się one, kolejno, z cząstek o średnicy poniżej 10 mikrometrów oraz cząstek o średnicy poniżej 2,5 mikrometra.

Pył zawieszony jest złożony z substancji organicznych i nieorganicznych. Często zawiera substancje toksyczne, metale ciężkie i przejściowe, a także ich związki.

Co trzeba wiedzieć o pyle zawieszonym PM 2,5?

Pył zawieszony PM 2,5 jest szczególnie niebezpieczny ze względu na swoje niewielkie rozmiary. Z łatwością przedostaje się do pęcherzyków płucnych, a stamtąd do krwiobiegu.

W przypadku tego zanieczyszczenia nie występuje norma dobowa, a jedynie średnioroczna. Nie zmienia to faktu, że w ciągu doby stężenie to nie powinno być większe niż 25 µg/m³ i to co najwyżej przez trzy dni w roku (dane WHO).

Do powstawania pyłu zawieszonego PM 2,5 przyczyniają się przede wszystkim przydomowe kotłownie oraz kominki. Według badań przeprowadzonych przez WHO, na 50 miast, w których wystąpiło najwyższe stężenie tego pyłu, aż 33 znajduje się w Polsce.

Jak bardzo niebezpieczny jest pył zawieszony PM 10?

Pył zawieszony PM 10 składa się z cząstek, które są wielkości około jednej piątej ludzkiego włosa. Z łatwością dostają się do górnych dróg oddechowych oraz płuc.

W tym przypadku ustalono dwie normy stężenia – średnioroczne oraz średniodobowe. Pierwsze z nich nie powinno przekraczać 40 µg/m³, a drugie - 50 µg/m³. Stężenie średniodobowe nie powinno być przekraczane przez więcej niż 35 dni w roku. W Krakowie limit ten zostaje wyczerpany zazwyczaj najpóźniej w połowie lutego. W tym mieście poziom stężenia pyłu PM 10 jest przekroczony każdego roku przez około 150 dni. W inny zanieczyszczonych regionach naszego kraju jest to około 120 dni.

Problem z wysokim stężeniem pyłu PM 10 występuje nie tylko w dużych miastach, ale również na wsiach. Nic w tym dziwnego – głównym źródłem jego emisji są domowe instalacje grzewcze.

Czym jest benzo(a)piren?

Benzo[a]piren jest substancją rakotwórczą i mutagenną. Z łatwością kumuluje się w organizmie, przez co wykazuje dużą toksyczność przewlekłą. Według europejskiego prawa, średnioroczne stężenie B[a]P nie powinno być większe niż 1 ng/m³.

Stężenie tej substancji w naszym kraju przekracza dopuszczalne normy niemal sześciokrotnie.

W największych miastach Europy, takich jak Mediolan, Londyn czy Paryż, stężenie benzo[a]pirenu jest zdecydowanie niższe od ustalonej normy. Natomiast w Polsce południowej i centralnej uzyskiwane stężenie przekracza dopuszczalne normy o kilkuset do nawet tysiąca procent.

Według danych za 2013 rok:

• Mediolan – 0,17 ng/m³,
• Londyn – 0,21 ng/m³,
• Paryż – 0,24 ng/m³,
• Berlin – 0,4 ng/m³,
• Wrocław – 3,9 ng/m³,
• Katowice - 6 ng/m³,
• Kraków – 7,3 ng/m³,
• Zabrze – 8,1 ng/m³,
• Zakopane – 8,9 ng/m³,
• Nowy Sącz – 11,9 ng/m³.

W 2014 roku stacje monitoringu powietrza w Nowej Rudzie odnotowały przekroczenie dopuszczalnych norm o prawie 1700%. Stężenie B[a]P wyniosło tam bowiem 16,96 ng/m³ (przypomnijmy, że dopuszczalna norma to 1 ng/m³).

Tak wysokie stężenia substancji, która jest rakotwórcza i mutagenna, powinno dać do myślenia i jak najszybciej uruchomić programy, mające na celu poprawę jakości powietrza w Polsce.

Głównym źródłem powstawania tej substancji są domowe kotłownie, w których spalany jest niskiej jakości węgiel i śmieci. A także kominki. Dowodem na to jest sezonowa zmienność stężenia B[a]P, który w okresie jesienno-zimowym osiąga wręcz zawrotne wartości.

Co warto wiedzieć o ozonie?

Średnia dla ozonu jest ustalana dla ośmiu godzin w ciągu jednej doby, kiedy to stężenie nie powinno być wyższe niż 120 µg/m³. Według prawa, w roku kalendarzowym może się zdarzyć 25 dni, kiedy norma ta zostanie przekroczona.

W Polsce stężenie ozonu jest podwyższone głównie latem, kiedy promieniowanie słoneczne jest mocne, ponieważ proces formowania się tej substancji wymaga dobrego nasłonecznienia.

Dwutlenek azotu

W przypadku dwutlenku azotu wprowadzono dwie normy stężenia – średnioroczne i godzinowe. Pierwsze z nich wynosi 40 µg/m³, drugie – 200 µg/m³. Norma godzinowa nie powinna być przekroczona więcej niż przez 18 godzin w ciągu całego roku.

Dwutlenek azotu występuje w dużych stężeniach w Wielkiej Brytanii, Francji i we Włoszech.

Wysokie stężenie dwutlenku azotu występuje głównie w dużych miastach oraz na terenach ciągów komunikacji samochodowej.

Program Czyste Powietrze w walce z zanieczyszczeniem powietrza w Polsce

We wrześniu ruszył ogólnopolski program Czyste Powietrze, który ma pomóc w poprawie jakości powietrza w naszym kraju. Dofinansowanie można otrzymać na wymianę stolarki zewnętrznej, termoizolację budynków, wymianę starych kotłów, montaż wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła – rekuperacji i wiele innych.

Głównymi założeniami programu są:

• poprawa jakości powietrza w Polsce, poprzez zmniejszenie emisji szkodliwych pyłów do atmosfery,
• poprawa efektywności energetycznej budynków.

Realizacją programu zajmuje się Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a także Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Bank Ochrony Środowiska.

Wnioski o dotacje można składać do 30 czerwca 2027 roku.

O dofinansowanie mogą starać się właściciele oraz współwłaściciele domów jednorodzinnych, a także osoby posiadające zgodę właścicieli na działania remontowe. Wysokość dotacji może wynieść od 30 do 90%, zależnie od dochodów.

Osoby najuboższe, gdzie dochód na członka rodziny nie przekracza 600 zł netto, mogą otrzymać dotację w 90% pokrywającą koszty. Natomiast każde kolejne 200 zł na członka rodziny, obniża tę wartość o 10%. Rodziny, u których dochód na osobę jest wyższy niż 1600 zł, otrzymają dopłatę w wysokości 30%. Wówczas pozostałe koszty inwestycji muszą oni sfinansować samodzielnie lub uzupełniając je pożyczką.

Od 1 stycznia 2019 roku, mają zostać wprowadzone zmiany dla grupy najbogatszych inwestorów. Ministerstwo Finansów chciało zastąpić owe 30% dotacji, ulgą podatkową wynoszącą 23% i 7% dotacji. Póki co nie ma jeszcze szczegółowych informacji na ten temat. Wszystkie dostępne zapisy mówią jedynie o 30% dofinansowania.

Uzyskanie dotacji na przedsięwzięcia takie jak wymiana okien czy ocieplenie budynku, wymaga od inwestora wcześniejszej wymiany starego typu kotła. Jest to warunek konieczny – jeżeli w domu będzie znajdował się przestarzały piec, inwestor nie otrzyma dofinansowania na żadne inne działanie remontowe.

Niestety, domy znajdujące się w trakcie budowy nie mogą liczyć na tak duży zakres finansowania. Dotacja obejmuje tylko zakup i montaż urządzenia grzewczego oraz instalacje OZE – jednak te, jedynie w formie pożyczki.

Więcej informacji na temat programu Czyste Powietrze znajduje się tutaj.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza w Polsce na zdrowie mieszkańców

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce doprowadza do wielu poważnych, śmiertelnych chorób, takich jak nowotwory czy zawały serca. Szacuje się, że na choroby ze strony układu krążenia, obecnie umiera co druga osoba w naszym kraju.

Zbyt długa ekspozycja na smog o dużym stężeniu, przyczynia się do rozwoju nowotworów. Nawet w 30% odpowiada za powstawanie jego złośliwych odmian. Zanieczyszczenie powietrza jest szczególnie szkodliwe dla dzieci, kobiet w ciąży, a także osób starszych i zmagających się z chorobami ze strony układu oddechowego.

Substancje znajdujące się w smogu mogą przyczyniać się do rozwoju demencji i choroby Alzheimera, a także problemów ze strony układu rozrodczego oraz upośledzają pracę wątroby.

Zanieczyszczenie powietrza nasila objawy obturacyjnej choroby płuc, astmy oraz zakażeń układu oddechowego. Smog bardzo często wywołuje niewydolność płuc, chroniczny kaszel, a także przewlekłe zapalenia oskrzeli. Coraz częściej osoby niepalące zapadają na nowotwory płuc. Jednak to nie wszystko, wśród krótkofalowych skutków zanieczyszczeń powietrza wymieniane są problemy z pamięcią, osłabienie oraz zachorowania na choroby układu oddechowego.

Smog bezpośrednio oddziałuje również na układ krążenia. Cząsteczki pyłu zawieszone PM 2,5 są tak niewielkie, że bez problemu przedostają się z płuc do krwiobiegu, skąd docierają do niemal wszystkich narządów.

Do najczęściej występujących skutków zanieczyszczeń powietrza w Polsce ze strony układu oddechowego zaliczane są:

• choroba niedokrwienna serca,
• zmiany miażdżycowe,
• nadciśnienie tętnicze,
• niewydolność serca,
• zawał,
• zaburzenia krążenia w tym jego zatrzymanie,
• wylewy.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, zależy od wysokości stężenia szkodliwych substancji, czasu ekspozycji na nie, a także stanu zdrowia i wieku. W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się:

• osoby starsze,
• dzieci,
• kobiety w ciąży,
• dzieci w okresie prenatalnym,
• alergicy,
• osoby cierpiące na astmę,
• osoby z dolegliwościami ze strony układu oddechowego.

Coraz częściej ze smogiem łączone są również problemy występujące na tle nerwowym i psychicznym. Osoby początkowe zdrowe, wykazujące tendencję do rozwoju depresji, a także rosnącą ilość samobójstw i wzmożoną skłonność do przemocy – wszystko to coraz częściej łączone jest ze wzrostem zanieczyszczeń powietrza w Polsce pyłami zawieszonymi oraz innymi niebezpiecznymi substancjami.

Podsumowanie

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce jest problemem, który należy jak najszybciej opanować. W przeciwnym razie może czekać nas powtórka z historii, kiedy to Wielką Brytanię pokrył Wielki Smog Londyński, zbierając śmiertelne żniwo.