Problem gotowości szkolnej należy do zagadnień z pogranicza psychologii rozwojowej i wychowawczej. Traktowana jest jako ”gotowość” dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole, która polega na posiadaniu przez nie odpowiednich umiejętności do podjęcia nowych zadań, jak zdolności przystosowania się do nieznanego środowiska oraz ogólnie zmienionej sytuacji życiowej lub jako "osiągniecie przez dzieci takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowanie szkoły podstawowej".

Dojrzałość szkolna nie jest uwarunkowanym biologicznie etapem samorzutnego rozwoju, składają się na nią różnorodne doświadczenia dziecka w sferze motorycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej. Ocena stopnia dojrzałości do edukacji szkolnej jest zarazem oceną poziomu rozwoju dziecka w danym momencie. Oceny tej dokonuje się jednak z określonego punktu widzenia - gotowości do rozpoczęcia nauki w szkole, uzależnionej m.in.:
- od dotychczasowego biegu życia dziecka,
- od tego, czy uczęszczało ono, czy też nie do przedszkola,
- czy miało okazje współdziałać z rodzeństwem lub z innymi dziećmi najbliższym otoczeniu,
- czy dorośli zaspokajali jego potrzeby poznawcze i uczuciowe,
- czy stawiano mu wymagania dostosowane do jego możliwości, a jednocześnie rozwijające pożądane społeczne formy zachowania.

Proces systematycznego kształcenia rozpoczyna sie w szkole, ale jego pomyślny przebieg, jego powodzenie zależy od stanu, w jakim dziecko 6 letnie do niego przystępuje, zależy od gotowości dziecka do podjęcia nauki, od jego dojrzałości szkolnej.

Dobry start jest niezwykle ważny. Zaczyna sie już w przedszkolu, tutaj kształtowany jest odpowiedni stosunek do edukacji w szkole, do nauki, na jego nastawienie, na motywacje do uczenia się - pozytywna lub negatywna. Już w przedszkolu prowadzona obserwacja pedagogiczna, przez doświadczonych nauczycieli oraz psychologów pozwala wychwycić deficyty w rozwoju dziecka, które mogą powodować kłopoty dziecka w procesie edukacyjnym w szkole. Pierwsze kroki w szkole stawiane z trudem, nieudane mogą zniechęcić dziecko, mogą wytworzyć u niego przekonanie, że to, czego wymagają od niego nauczyciele, a pośrednio także rodzice, przerasta jego możliwości, że jest ponad jego siły, że wiąże sie dla niego z pasmem nieustających przykrości i porażek. Przekonanie takie może towarzyszyć dziecku przez cały przebieg nauki szkolnej, wpływając ujemnie na jego stosunek do otoczenia i do samego siebie.

Co to znaczy, że dziecko jest dojrzałe do rozpoczęcia nauki?

Zastanawiając sie, czy dziecko jest dojrzałe do nauki szkolnej, należy wziąć pod uwagę trzy aspekty wchodzące w skład rozwoju psychofizycznego dziecka. Są to:
- rozwój umysłowy
- rozwój fizyczny
- rozwój społeczny.

Przez prawidłowy rozwój psychiczny rozumiemy odpowiedni do wieku dziecka:
- zasób pojęć
- wiadomości
- stan mowy z uwzględnieniem zasobu słów oraz prawidłowej artykulacji
- swoboda wypowiadania sie
- zdolność zapamiętywania
- zdolność myślenia przyczynowo-skutkowego i wnioskowanie.

W przypadku dziecka rozpoczynającego naukę w szkole konieczne jest, aby:
- miało już wyrobiona zdolność koncentracji uwagi,
- umiejętność uczenia sie „na żądanie”, a nie według potrzeby
- umiejętność odtwarzania prostych kształtów, co wymaga odpowiednio sprawnej ręki.




Dziecko dojrzałe pod względem fizycznym to dziecko, które jest ogólnie sprawne ruchowo. Posiada dobra sprawność manualna i nie zaburzoną koordynacje wzrokowo – ruchową. Charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem zmysłów. Jest odporny na choroby i zmęczenie. Jeśli cały rozwój psychiczny i fizyczny dziecka jest prawidłowy, to w wieku 6-7 lat jest ono zdolne do podjęcia obowiązków szkolnych. Na dojrzałość szkolna składają sie, więc wpływy czynników biologicznych, środowiskowych, wychowawczych. Bardzo istotna rzeczą jest odpowiednia motywacja i zainteresowanie nauką, szkołą. Bierze się pod uwagę takie cechy jak: wytrwałość, obowiązkowość, systematyczność. Przy ocenie rozwoju społecznego zwraca się uwagę, czy dziecko będzie zdolne do współżycia w grupie, czy będzie umiało dostosować sie do wymagań życia społecznego. Ważna też jest dojrzałość emocjonalna, dzięki której dziecko staje sie bardziej opanowane i potrafi sobie radzic w sytuacjach poważniejszych. Dziecko dojrzałe pod względem emocjonalno – społecznym jest w znacznym stopniu samodzielne. Chętnie i łatwo nawiązuje kontakty z nauczycielem i rówieśnikami. Posiada umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny. Jest obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinie nauczyciela. Cechuje je taki stan równowagi nerwowej, który umożliwia opanowanie reakcji emocjonalnych.

Do tej pory do siódmego roku życia podstawowa forma działalności dziecka była zabawa. Z chwila zmiany ustawy o wcześniejszym rozpoczęciu edukacji, dziecko już 6-letnie zmienia środowisko, grupę rówieśnicza oraz stawiane mu wymagania. Wchodząc w nową społeczność dziecko musi się jej podporządkować, mieć określone właściwości, przyzwyczajenia i nawyki konieczne do rozpoczęcia nauki szkolnej. Dla wszystkich dzieci początek nauki stanowi bardzo ważny okres w ich życiu. Dotyczy to nie tylko zmiany warunków zewnętrznych środowiska dziecka. Zmianie ulega cała psychika dziecka. Siódmy rok życia, ustalony jako wiek, na który przypadał obowiązek szkolny, miał swoje uzasadnienie w prawach rozwoju psychicznego dziecka. Do tego też wieku dostosowane były metody i programy klasy 1. Przyspieszenie okresu rozpoczęcia edukacji, nie do końca jest w zgodzie z dotychczas stosowaną psychologią rozwojową. Podstawę stanowią doświadczenia edukacyjne krajów zachodnich, zakładające wzrost poziomu rozwoju edukacyjnego dzieci, co za tym idzie zasadność obniżenia progu kształcenia szkolnego.

W wieku 7 lat ulęgają istotnym przeobrażeniom te procesy poznawcze, psychiczne, które przyczyniają sie do orientacji dziecka w otaczającym je świecie. Orientację tę zdobywa dziecko przede wszystkim poprzez poznanie zmysłowe. Fakt prawidłowego działania narządów zmysłowych ma bardzo istotne znaczenie dla należytego przystosowania sie dziecka do wymogów szkoły i pracy w szkole. Dzieci 6-letnie w większości nie są na tym samym poziomie rozwoju co dzieci starsze, nie jest to jednak prawidłowością.

Dla prawidłowego rozwoju sfery uczuciowej dziecka istotny jest okres przedszkolny. Dzieci chodzące do przedszkola maja znacznie łatwiejsza sytuacje w przystosowaniu się do nowych warunków. Jeżeli dziecko było wdrażane do wykonywania pewnej liczby zajęć obowiązkowych, podporządkowania się określonym regułom – łatwo przystosuje się do obowiązków szkolnych. Natomiast dziecko, w stosunku, do którego nie stawiano żadnych wymagań, wyręczano je we wszystkich czynnościach w domu, z trudem będzie podporządkowywało się wymaganiom szkolnym. Bardzo istotne jest, aby w toku wychowania przedszkolnego jednocześnie pracować edukacyjnie i dążyć do wykształcenie równowagi emocjonalnej dziecka, zmniejszyć jego nadwrażliwość uczuciową oraz zwiększyć jego umiejętności społeczne.

Aspekt społeczny w gotowości szkolnej to wiedza i orientacja w byciu społecznym, emocjonalne ustosunkowanie sie do różnych zjawisk i zadań, które dzieci maja wykonać, stopień wytrwałości w pracy oraz umiejętność podporządkowania się wobec wychowawcy. Równowaga psychiczna i zdolności harmonijnego współżycia i współdziałania z dorosłymi i innymi dziećmi.

Dzieci rozpoczynające naukę powinny odznaczać sie następującymi umiejętnościami społecznymi:

- samodzielnością wykonywania prostych czynności dotyczących zachowania czystości i higieny osobistej
- umiejętnością zastosowania się do poleceń nauczyciela
- rozumieniem treści łatwych przepisów porządkowych i stosowaniem się do nich
- umiejętnością przebywania jakiś czas w gronie rówieśników poza zasięgiem bezpośredniej opieki rodziców
- umiejętnością rozwiązywania kontaktów z rówieśnikami w celu wykonania prostych poleceń nauczyciela
- pewną dojrzałością emocjonalną, umiejętnością radzenia sobie z negatywnymi emocjami, umiejętnością rozwiązywania sytuacji konfliktowych
- umiejętność proszenia o pomoc osób starszych (nauczycieli, opiekunów)

Rola rodziców w prawidłowym przygotowaniu dziecka do roli ucznia polega miedzy innymi na:

a) dbałości o zdrowie fizyczne dziecka-poprzez kontrole lekarskie, stosowanie sie do wskazań i stworzenie odpowiednich warunków bytowych
b) kształtowanie prawidłowej wymowy, rozwoju słownictwa poprzez częsty kontakt z dzieckiem, rozmowy, zapewnienie mu towarzystwa rówieśników
c) rozwijanie logicznego myślenia, zapamiętywania poprzez pobudzanie dziecka do obserwacji, rozmowy na określone tematy, wyjaśnienia, wyciąganie wniosków interpretowanie widzianych zjawisk i rzeczy
d) wyrobieniu umiejętności słuchania, koncentracji uwagi poprzez polecenie wykonywania drobnych zajęć wymagających uwagi i żądanie, aby dzieci zaczętą pracę zawsze kończyły
e) wyrobieniu umiejętności spostrzegania istotnych szczegółów, analizowania i syntetyzowania poprzez np. gry i zabawy z dzieckiem ćwiczące w/w czynności. Doskonale do tego celu służą gry kostkowe, domino, historyjki obrazkowe, układanki z klocków
f) dbałości o prawidłowy rozwój ruchowy dziecka – ćwiczenie sprawności rąk poprzez rysowanie, kalkowanie, zamalowywanie, wycinanie według wzoru, lepienie z plasteliny itp.
g) nauczanie szanowania pomocy szkolnych poprzez przyzwyczajenie dziecka do utrzymywania porządku w zabawkach
h) rozbudzaniu zainteresowania szkoła, poprzez odpowiednio prowadzone rozmowy
i) przygotowanie do samodzielności w obsługiwaniu siebie poprzez wcześniejsze wymagania w tym zakresie
j) wyrobieniu umiejętności współżycia w grupie poprzez zapewnienie kontaktów z rówieśnikami i kierowanie nimi
k) stwarzaniu odpowiednich warunków do wyrobienia nawyku odrabiania lekcji poprzez zapewnienie dziecku spokoju, miejsca do odrobienia lekcji, uregulowania trybu życia.

Porad udzieliła Iwona Zych, Psycholog w Przedszkolach Pomarańczowa Ciuchcia





Najczęściej zadawane pytania



Podobne artykuły:


Wersja do druku